Мамлакатда олиб борилаётган ижтимоий-иқтисодий ислоҳотларнинг муваффақияти кўп жиҳатдан қишлоқ хўжалигининг ривожланиш даражасига боғлиқ. Чунки аграр соҳа юртимиз учун ҳам сиёсий, ҳам ижтимоий ва иқтисодий аҳамият касб этган тармоқ бўлиб, у қуйидаги функцияларни бажаради:
• мамлакатимизнинг озиқ-овқат фондини шакллантиради;
• юртимизнинг озиқ-овқат мустақиллигини таъминлайди;
• қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлайдиган саноат учун хом ашё етказиб беради;
• аҳолини иш жойлари билан таъминлайди.
Қишлоқ хўжалиги мамлакатимизнинг етакчи тармоқларидан бири сифатида нафақат аҳолини озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлашда, балки иқтисодиётнинг бошқа соҳаларини ривожлантиришда ҳам муҳим ўрин эгаллайди.
Бугунги бозор муносабатлари шароитида турли мулк шаклларига асосланадиган хўжалик юритиш шаклларининг мавжудлиги улар орасида соғлом рақобатни ташкил этади. Шунинг учун республикамизда иқтиcодий ислоҳотларнинг дастлабки босқичлариданоқ мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш, турли мулк шаклларининг тенг ҳуқуқлигига таянувчи кўп укладли иқтисодиёт тизимини барпо этишга алоҳида эътибор берилмоқда.
Республикамиз қишлоқ хўжалигида вужудга келаётган янги хўжалик юритиш шакллари орасида деҳқон ва фермер хўжаликлари муҳим аҳамият касб этади. Деҳқон ва фермер хўжаликлари хўжалик юритишнинг шахсий манфаатдорлик, ташаббускорлик ва мулкий жавобгарлик тамойилларига таяниб, қишлоқ хўжалигида мулк шаклларининг тенг ҳуқуқлилик ва соғлом рақобат асосида ривожланиб боришига асосланади. Улар ўзлари етиштирган маҳсулотларига эгалик қилишига, ўзига тегишли мол-мулк, молиявий ва моддий ресурсларни мустақил тасарруф этишига, ерга бўлган эгалик ҳиссига кўра, яъни мустақил хўжалик юритиши бўйича бозор иқтисодиёти тамойилларига мос тушади.
Республика ҳукуматининг бир қатор қарорларида истиқболда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи асосий субъект бўладиган деҳқон ва фермер хўжаликларини янада ривожлантириш назарда тутилган.
Бутун дунё тажрибаси бозор учун, яъни сотиш учун маҳсулот ишлаб чиқарувчи деҳқон, фермер хўжаликларининг афзаллигини кўрсатмоқда, чунки деҳқон ва фермер хўжаликларида ишлаб чиқарувчи, яъни фермернинг мақсад ва вазифалари натижа билан узвий боғланган.
Шу маънода мамлакатимизда эришилган охирги 10 йил давомида қишлоқ хўжалиги соҳасидаги ишлаб чиқариш кўрсаткичи юқори даражага ўсди.
Фермер ва деҳқон хўжаликларининг кўпайиб бориши ва ривожланиши бозор иқтисодиётининг учта устунидан бири ҳисобланган хусусий мулкчилик қишлоқ хўжалигида ҳам қарор топаётгани ва ривожланаётганидан далолат беради. Фермер хўжалиги қисқа муддат ичида ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг самарали шакли эканлигини оқлади.
Фермер хўжаликлари ўз моҳиятига кўра ресурс тежашни таъминлайди. Бу хўжаликларда моддий манфаатдорлик ва меҳнат самарадорлиги юқори бўлиб, бутун фаолият кўпроқ фойда олишга қаратилган.
Шу билан бирга, фермерликни ривожлантиришда кўплаб муаммолар мавжуд. Жумладан, иқтисодиётнинг заифлиги, уларга хизмат кўрсатиш тизимининг етарли даражада ривожланмаганлиги, кичик техника воситаларининг етишмаслиги, етиштирган маҳсулотларни сотиш каналларининг такомиллашмаганлиги бунга мисол бўлиши мумкин. Булар ҳал қилиш мумкин бўлган муаммо бўлганлиги сабабли, фермерлик-ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг самарали шакли эканлигини ҳисобга олган ҳолда ҳақли равишда қишлоқ хўжалигини ривожлантиришнинг асосий йўналиши деб ҳисобланмоқда.
Аграр секторда жамоа ва ижара мулки тамойилларига асосланган хўжалик юритишнинг учта тури, яъни ширкат, деҳқон ва фермер хўжаликлари амалда шакллантирила бошланди. Бугунги кунда мамлакатимизда етиштирилаётган қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари юқорида номи тилга олинган хўжаликлар ҳиссасига тўғри келмоқда.
Республикамизда аграр ислоҳотларни янада чуқурлаштириш мақсадида фермер хўжаликларини ривожлантиришга кенг имкониятлар яратилмоқда. Ислоҳотларни амалга ошириш даврида фермер хўжаликларини ташкил этиш ва ривожлантиришга оид қонунлар, Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармонлари ва Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари қабул қилинди. Бир сўз билан айтганда, фермер хўжаликларини қўллаб-қувватлаш ва ривожлантириш мақсадида зарурий ташкилий-иқтисодий ҳамда ҳуқуқий шарт-шароитлар яратилди. Бу борада Ўзбекистон Республикасининг янги тахрирдаги «Фермер хўжаликлари тўғрисида»ги қонунининг қабул қилиниши билан фермер хўжаликларининг мақоми, уларнинг ижтимоий-иқтисодий моҳияти ва ташкилий-иқтисодий асослари, қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш билан шуғулланувчи тадбиркорлик субъекти сифатидаги умумий ва фарқли томонлари аниқ белгилаб берилди.
Расмий статистика маълумотларига асосланиб айтишимиз мумкинки, мамлакатимиз қишлоқ хўжалигида фермер хўжаликларининг қишлоқ хўжалиги ялпи маҳсулотидаги улуши, уларнинг сони, мазкур хўжаликларга ажратилган экин майдонлари, чорва моллари сони ҳамда фермер хўжаликларида ишловчиларнинг сони жадал суръатларда ўсиб бормоқда. Фермер хўжаликларига хос бу хусусият мамлакатимизнинг аграр соҳасида уларнинг хўжалик юритишнинг энг самарали шаклларидан бири сифатида мустаҳкам ўрин эгаллаётганлигини кўрсатади.
Хулоса қилиб айтиш мумкинки, мустақилликнинг 30 йили мобайнида фермер хўжаликларининг бошқа хўжалик юритиш шаклларидан афзалликлари яққол кўзга ташланди. Мазкур хўжаликларда ердан оқилона фойдаланиш, экинлар ҳосилдорлигини ошириш, умуман қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариш самарадорлигини юксалтириш туфайли юқори натижаларга эришилди.
Бугунги кунда фермер хўжаликлари фаолиятини янада такомиллаштириш улар фаолиятида юзага келаётган муаммоларни ҳал этиш, мамлакатимиз аҳолисини иш билан таъминлаш, ички истеъмол бозорини сифатли, шу билан биргаликда рақобатбардош қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари билан тўлдириш, қайта ишланган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини экспорт қилиш орқали валюта тушумини ошириш ва пировард натижада қишлоқ аҳолисининг турмуш даражасини яхшилашда муҳим аҳамият касб этади.
Фермер хўжаликларининг аграр соҳада хўжалик юритишнинг янги шакли сифатида шаклланиб бориши, бир томондан, ҳақиқий мулк эгаларининг вужудга келишига имкон яратса, иккинчи томондан, мулкчиликнинг бошқа турларига асосланган қишлоқ хўжалиги корхоналари билан маълум даражада рақобат муҳитини шакллантиришга замин яратади.
Зеро, бозор иқтисодиёти шароитида айнан фермер хўжаликлари фаолиятини жонлантириш орқали қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқаришда юксак натижаларга эришиш мўлжалланган.
Муроджон АХМАТОХУНОВ,
Қўрғонтепа тумани адлия бўлими бошлиғи.